Tobin-avgifta, ja visst! - Kvifor ei Tobin-avgift? - Referat frå seminaret 25. januar 1999

Vidar Rekve

Referat frå seminaret 25. januar 1999

På invitasjon frå ATTAC blei det 25. januar 1999 skipa til eit internasjonalt seminar i Maison de l'Amérique latine i Paris med deltaking av økonomar, fagforeiningsfolk og bank- og finansfolk. Seminaret hadde som føremål å undersøkja moglegheitene for ei innføring av Tobin-avgifta. Seminaret, som var planlagt av ei arbeidsgruppe i fagrådet i ATTAC, gav høve til drøfting av synspunkt og analysar med økonomar og spesialistar frå andre europeiske land og frå Canada og USA. Ei slutterklæring blei vedteken, og denne vil bli spreidd til eit stort publikum.

Bernard Cassen, leiar for ATTAC, og René Passet, leiar for fagrådet i ATTAC, opna seminaret ved å ønskja alle deltakarane velkomne. Deretter tok Suzanne de Brunhoff ordet for å presentera teksten som ho hadde skrive saman med François Chesnais, Bruno Jetin og Dominique Plihon. I dette dokumentet, eit arbeidsgrunnlag for diskusjonane under seminaret, ville forfattarane på den eine sida svara på dei vanlegaste innvendingane som Tobin-avgifta er møtt med, på hi sida leggja fram grunnane til at dei støttar forslaget til den amerikanske økonomen.

Tobin-avgifta representerer framfor alt ”eit middel til å utfordra dei økonomiske interessene og finansinteressene som motarbeider alle typar kontroll med kapitalrørsler”. Suzanne de Brunhoff understreka at desse interessene, som ”har hatt gode vilkår under den nyliberale politikken dei siste tjue åra, har fått ei særbehandling som har gått ut over arbeidsinntektene.”  

I motsetnad til rådgjerdene som vanlegvis blir tekne når ei finanskrise eksploderer, vil Tobin-avgifta ha ei førebyggjande rolle. Redningsoperasjonane som sentralbankane i dei største industrilanda og USAs føderale pengestyresmakter tyr til, forklarte Suzanne de Brunhoff, ”er både kostbare og fåfengde, og dei kjem for seint.” Denne typen intervensjon gjer det mogleg for marknadene og dei store institusjonane å føra vidare - så snart krisa er over - den praksisen som utløyste krisa.

Dessutan ville ei innføring av Tobin-avgifta innebera ei ny form for hopehav statane imellom. Avgifta ville gi ein pause i dagens økonomiske krigføring og gjera det mogleg med ”eit effektivt samarbeid mellom dei store, utvikla kapitalistlanda og land med framveksande økonomiar. Tobin-avgifta løyser ikkje alle problema, men ho er eit middel til større stabilitet på dei globale finansmarknadene. Mangelen på stabilitet blir framstilt av mange ekspertar som ein uunngåeleg biverknad av det positive regimet med frie kapitalrørsler. Det er på tide å ta til motmæle mot denne lagnadstrua og å opna ordskiftet om utvegane til ei regulering av den internasjonale finansverda.”

Uønskte verknader?

Prinsippet om ei ny regulering av finansmarknadene synest i dag å vera godteke sjølv blant dei mest ihuga forsvararane av nyliberalismen. Ikkje desto mindre blir tanken om å leggja ei avgift på valutatransaksjonar møtt med mange innvendingar. Deltakarane på seminaret tok utgangspunkt i desse innvendingane, anten for å uttrykkja ei uro over eventuelle uønskte verknader av Tobin-avgifta, eller for å tilbakevisa argumenta som blir brukte for å diskreditera denne avgifta.

Bertrand Legendre peika på at ”jamvel ei Tobin-avgift som blir innført globalt, kan svært lett innpassast i aktørane sine berekningar. I siste instans blir avgifta dermed betalt av statane som treng tilgang til marknadene.” Bertrand Legendre viste særskilt til landa med framveksande økonomiar som treng utanlandsk kapital. Han sa seg elles lei for at avgifta ”ikkje er tilpassa særdraga ved kapitalrørslene”, og at avgifta slik ho er tenkt å verka, ikkje skil mellom statsobligasjonar utferda av utviklingslanda og dei verkeleg store transaksjonane som har økonomiske ringverknader. Han trudde òg at marknadene, ”fordi dei har vist seg å vera overlag fleksible”, alltid ville finna ein utveg til å unngå kva skatt eller avgift som helst.

Howard Wachtel oppmoda òg forsamlinga om å vurdera dei potensielle skadeverknadene av ei Tobin-avgift. Gjennom å auka transaksjonskostnadene vil avgifta øva press på rentene, noko som vil ha negativ innverknad på investeringane. ”Dette renteproblemet er like viktig som problemet med den manglande stabiliteten.” Ei slik utvikling inneber at Tobin-avgifta ville bli ei bør som ville tyngja økonomien i landa som innførte henne.

Å peika på risikoen for at avgifta kan omgåast, er ikkje eit tilstrekkeleg grunnlag for å avvisa James Tobins idé, meinte Frédéric Lordon: ”Ein restriksjon, jamvel om han ikkje er perfekt, er alltid betre enn ingen restriksjon i det heile.” Når det gjeld den påståtte faren for skatteunndraging, tilbakeviste Frédéric Lordon denne med argumentet om at det etter hans syn ville vera slik at dersom EU-landa skulle innføra Tobin-avgifta einsidig, ville dei europeiske marknadene likevel vera attraktive for kapitalen.” Med andre ord: Dei negative verknadene av avgifta kan vegast opp av det faktum at investorane spreier kapitalen sin på fleire valutaer til fordel for euroen. Dette gjeld ikkje minst dei asiatiske investorane, som meir enn gjerne vil ut av klemma dei er i overfor dollaren.”

Dette synet blei delt av Jacques Mazier. ”Europa vil framleis vera eit attraktivt område for den langsiktige utanlandske kapitalen.” Når det gjeld den kortsiktige kapitalen, så ”er det nettopp kapitalflukt som er føremålet”, for ”denne kapitalen er ei kjelde til manglande stabilitet”. Fenomenet kan jamvel ha positive verknader, meinte Jacques Mazier: ”Dersom ein får kapitalflukt, vil euroen bli svekt i høve til dollar. I motsett fall vil euroen dei neste ti åra ha stige så pass i verdi at den europeiske økonomien vil lida under det.”

La oss byrja i EU-landa

For at Tobin-avgifta skal vera effektiv, er det nødvendig at ho er innført av alle landa i verda? Det er ei kjend sak at mektige interesser går imot ei iverksetjing av avgifta. Ifølgje Frédéric Lordon yter USA størst motstand mot tanken om å leggja avgifter på kapitalen, fordi ”dei frie rørslene på finansmarknadene er eit middel til å styrkja USAs hegemoni og å eksportera den amerikanske modellen”.

Ei universell innføring av Tobin-avgifta er rett nok ønskjeleg, men ikkje ein føresetnad. Liêm Hoang Ngdoc la fram eit alternativ: ”Er det ikkje nettopp slik at den nye europeiske fellesvalutaen vil vera eit framifrå instrument for innføring av Tobin-avgifta? Er det ikkje nettopp slik at når euroen gjeld som einaste valuta, når alle kursvariasjonar mellom nasjonale valutaer er blitt umoglege, då vil det vera mogleg å skattleggja kapitalrørslene inn og ut av euroområdet?”

Dominique Plihon, som òg gav støtte til tanken om ei Tobin-avgift innanfor ramma av EU, føreslo ”å bruka, overfor tilhengjarane av innføringa av euroen, deira eige salsargument.” Offisielt var målet med innføringa av ein felles valuta å kjempa mot spekulasjon og manglande finansiell stabilitet. ”Mange stilte seg tvilande til det dei meinte var eit altfor ambisiøst prosjekt. Men euroen blei likevel innført, jamvel om han er ein langt sterkare restriksjon enn ei enkel avgift ville vera.”

Suzanne de Brunhoff såg ikkje like optimistisk på den nye fellesvalutaen. Ho rådde til å ikkje blanda saman den europeiske politiske røyndommen på eine sida og den monetære på hi. Sjølv om det finst interessante handlingsrom i høve til den første, særleg fordi ”det finst slagkraftige fagforeiningar både i og utanfor Frankrike”, så er det all grunn til å ha mistillit til det monetære EU, ”for euroen er boren fram av den europeiske finansverda”. Suzanne de Brunhoff ville ikkje underskriva på tesen som har vore nytta til å legitimera innføringa av euroen, for ein felles valuta i EU fjernar ikkje spekulasjonen, trass i påstandane frå mange hald. Faktisk er det slik at ”sjølv om EU blir eit stabilt område, står ein att med problemet med kursstabiliteten mellom tre konkurrerande blokker: euro, yen og dollar”. Bruno Jetin la til at ”ein har kanskje fått bort konkurransen mellom valutaene i Europa, men ”euroen kan styrkja konkurransen på andre område, særskilt når det gjeld skattar. Praksisen med skattedumping kan bli vanlegare.”

Når ein multilateral avtale manglar, kan ein stat bestemma seg for å innføra ei avgift på finanstransaksjonar på eiga hand? Tiltak som dei som blei iverksette i Chile, synest å gi eit positivt svar på dette spørsmålet, poengterte Dominique Plihon. Men han la til at slik han såg det, ville det vera gale å leggja for mykje vekt på døma frå dei framveksande økonomiane, ”for ein risikerer å byggja opp under førestillinga om at det eine og åleine er desse landa som kan iverksetja slike tiltak”. Det er tvert imot eit globalt tiltak vi ønskjer å fremja, og tiltaket må i første rekkje omfatta dei store industrilanda.”

Nokre tankar om omfordelinga

Den viktigaste funksjonen til ei avgift på kortsiktige transaksjonar? Slik James Tobin formulerte det, dreiar det seg om å bremsa spekulasjonen på valutamarknadene. Avgifta ville dessutan gi betydelege inntekter. Fleire av innlegga inneheldt idear til ein debatt om administrasjon og bruk av inntektene frå ei Tobin-avgift, sjølv om alle var samde om at dette emnet kravde ei særskild behandling ved eit anna høve.

Kva organisasjon skal ha ansvaret for innkrevjing og omfordeling av inntektene? ”Korkje Det internasjonale pengefondet eller Verdsbanken”, svarte Susan George, ”det ville ha vore eit skrekkeleg mistak”. Kva kriterium skal ein velja når ein tildeler kredittar? ”Det kjem ikkje på tale å tilby midlar til regjeringar, korrupte eller ei, utan vilkår.” Susan George gjorde framlegg om at eit internasjonalt organ utfører ein førehandsrevisjon innanfor ramma av ei ordning som kan fungera som ein ny Marshall-plan.

Bernard Cassen minte om tala frå SNs utviklingsprogram (UNDP): 40 milliardar dollar i året er det som trengst for å dekkja dei mest nødvendige behova til dei fattigaste på jorda. Jamvel om nivået på Tobin-avgifta skulle bli sett særs lågt, ville avgifta vera meir enn tilstrekkeleg til å utrydda fattigdommen i verda.

Bruno Jetin åtvara mot faren for misbruk av inntektene frå Tobin-avgifta. Avgifta må ikkje bli ”ein medisin som skal kurera alle økonomiske og sosiale samanbrot verda over. Dersom eit land avgrensar budsjettunderskotet sitt ved å kutta i sosialutgiftene, er det eit fornuftig krav at landet gjeninnfører ein politikk som har som føremål å minska inntektsforskjellane. Tobin-avgifta må vera eit supplement til slike ordningar, ikkje ei erstatning for dei.”

Den første steinen i eit nytt byggverk

Fordi dei var medvitne om at Tobin-avgifta ikkje åleine kan handtera alle problema, var fleire av deltakarane opptekne av å definera grensene for avgifta. David Felix, til dømes, understreka at ”avgifta ikkje kan løysa alle vanskane i den tredje verda”. Han såg på avgifta som ”eit element i eit byggverk”, eit middel til å ”fjerna enkelte langsiktige problem, men ikkje alle”.

Sameleis meinte François Chesnais at Tobin-avgifta berre er ”eit rom i eit hus som må byggjast”, og den finansielle stabiliteten som avgifta skal bidra til, ”løyser ikkje spørsmålet om vekst”. For François Chesnais må dette tiltaket bli del av ein prosess, slik at bodskapen som skal formidlast til dei politiske styresmaktene blir følgjande: ”La dette bli byrjinga, i området som no er etablert med ein felles valuta, og som kan støtta opp under ei innføring av Tobin-avgifta.”

For å overtyda den politiske makta om at framlegget om ei Tobin-avgift er velfundert, føreslo Ibrahim Warde ein ny strategi. Det er ikkje lenger tida for å svara på innvendingar. Det arbeidet er allereie gjort. Snarare enn å gå i rette med motstandarane, ein defensiv strategi, må tilhengjarane av Tobin-avgifta komma på offensiven. Spørsmålet dei heretter må leggja fram for opinionen, er følgjande: ”Trur du at stoda vi har i dag er å føretrekkja framfor ei skattlegging av valutatransaksjonane?”